Η απόλαυση Angelina Jolie :  Το σώμα σε αφαίρεση

 

Σχορετσανίτης Νίκος, Κλινικός Ψυχολόγος

 

Την άνοιξη του 2013 η διάσημη ηθοποιός Αντζελίνα Τζολί δημοσιεύει στην New York Times επιστολή με την οποία γνωστοποιεί, σοκάροντας την κοινή γνώμη παγκοσμίως ότι επρόκειτο να υποβληθεί προληπτικά σε διπλή μαστεκτομή. Το ενδεχόμενο να πεθάνει από καρκίνο, όπως η μητέρα της και να αφήσει τα παιδιά της μόνα τους, την έκανε να ψάξει και να μάθει, όπως γράφει. Μέσα από γονιδιακές εξετάσεις οι γιατροί υπολόγισαν ότι είχε 87 % πιθανότητες να εμφανίσει καρκίνο του μαστού και 50% πιθανότητες να εμφανίσει καρκίνο των ωοθηκών. Αποφασίζει λοιπόν να υποβληθεί σε διπλή μαστεκτομή και επιπλέον, να γνωστοποιήσει την απόφαση της αυτή στο ευρύ κοινό. Σκοπός αυτής της δημοσιοποίησης, όπως μας πληροφορεί, είναι να ενθαρρύνει περισσότερες γυναίκες να διεκδικήσουν να έχουν πρόσβαση σε γονιδιακές εξετάσεις και σε προληπτικές πρακτικές που ενδεχομένως θα τους σώσουν την ζωή. Η ίδια γράφει: Επιλέγω να μην κρατήσω την ιστορία μου ιδιωτική επειδή υπάρχουν πολλές γυναίκες που δεν γνωρίζουν πως μπορεί να ζουν υπό την σκιά του καρκίνου. Είναι η ελπίδα μου, πως και αυτές, θα μπορούν να κάνουν γονιδιακές εξετάσεις και εάν έχουν, και αυτές, υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου, να ξέρουν πως έχουν δυνατές επιλογές.

 

Ο αντίκτυπος της δημοσιοποίησης της είδησης αυτής στην κοινή γνώμη αντικατοπτρίζεται αμέσως σε αριθμούς: 105% αύξηση των ποσοστών για εξέταση για το ελαττωματικό γονίδιο και 50% αύξηση του ποσοστού θετικών αποτελεσμάτων. Τα media κάνουν λόγο πλέον για το «Angelina Jolie effect». Από τη μία σημειώνουν τον θετικό αντίκτυπο που είχε ως προς την άρση του στίγματος και την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, από την άλλη, σε μικρότερο βαθμό βέβαια, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την αύξηση της ανησυχίας και του στρες σε γυναίκες υποψήφιες για καρκίνο του μαστού.

 

Έχουμε να κάνουμε με ένα άκρως πετυχημένο δείγμα υποταγής της υποκειμενικότητας στον λόγο της σύμπραξης καπιταλισμού και επιστήμης. Η ζωή εναποτίθεται πλέον στην ιατρική, η οποία σε συνεργασία με τη γενετική και τη στατιστική αποφασίζουν. Κάτω από την υπερεγωτική επιταγή της υγείας και της πάσης φύσεως πρόληψης δεν διστάζουν, καθώς τα αποτελέσματα είναι στατιστικώς σημαντικά: Κυρία μου, κατά 87% θα εμφανίσεται καρκίνο. Πρόταση θέση. Θέλετε υγεία; Θέλετε σίγουρες απαντήσεις; Ορίστε μία! Κατά 87% καρκίνος. Από εδώ και πέρα η επιστήμη νίπτει τας χείρας της. Παρουσίασε αυτό που της ζητήθηκε. Παρουσίασε αριθμούς. Αγνοώντας την ενδεχομενικότητα, αγνοώντας κάθε εν δυνάμει επίδραση περιβαλλοντική, αγνοώντας σύγχρονες θεωρίες επιγενετικής. Εν τέλει αγνοώντας την ηθική, αφού υποβαθμίζει την ηθική του υποκειμένου και την αλήθεια στην ειλικρίνεια.

 

Εν τω μεταξύ τα σχόλια της κοινής γνώμης που κάνουν την εμφάνιση τους στους ειδησεογραφικούς ιστότοπους επαινούν την γενναία απόφαση της. Φυσικό και επόμενο, αφού οι απανταχού φύσεως επιταγές υγεινιστικού τρόπου ζωής και οι αμφιβόλου εγκυρότητας επιστημονικές έρευνες για την υγεία αποτελούν ένα ευρύτατο προϊόν κατανάλωσης γνώσεων. Επιπλέον, η επιταγή της υγείας ως μια άλλη σύγχρονη μορφή κακού εμφανίζεται ύπουλα και σαγηνευτικά ντυμένη με τον μανδύα της αλληλεγγύης, του ανθρωπισμού και του ηρωισμού και υψώνεται στο ζενίθ των κοινωνικών αξιών. Δήθεν ηρωισμός!

 

Πάντα όμως, εκεί που ο σύγχρονος άνθρωπος θεωρεί ότι έχει πιάσει και έχει υποτάξει την τυχαιότητα, η απόλαυση περιμένει στη γωνία με ένα σαρδόνιο χαμόγελο στα χείλη.

 

Λίγους μήνες μετά τα μίντια κατακλύζονται με μια δεύτερη είδηση για την εν λόγω ηθοποίο: «Διπλό το χτύπημα για την Αντζελίνα Τζολί» γράφουν τα media Μετά την μαστεκτομή θα υποβληθεί και σε εγχείρηση αφαίρεσης ωοθηκών για την αποτροπή πιθανοτήτων (50%) να εμφανίσει καρκίνο των ωοθηκών.

 

Η απόλαυση τελικά προστάζει να επαυξάνουμε συνεχώς: «η απόλαυση» , λέει ο Λακάν, «είναι μια προσταγή που είναι αδύνατον να ικανοποιηθεί»[1] Δεν είναι ποτέ εκεί που θα θέλαμε και δεν είναι εκείνη που νομίζουμε. Υπάρχει ένα ακόμη πάντα στον ορίζοντα! Σαν ένα νέο είδος τοξικομανίας η υγεία ενσαρκώνεται στο αντικείμενο της απόλαυσης και έπειτα στο αντικείμενο της κατανάλωσης. Το υποτιθέμενο αντικείμενο κατανάλωσης γίνεται το ίδιο το σώμα. Ποιό σώμα; Αυτό μάλλον έχει ξεχαστεί. Είναι ο οργανισμός. Και όπως η εμπειρία του τοξικομανή στοχεύει όχι στην ηδονή αλλά στην επαλήθευση, έτσι και η αγαπητή Αντζελίνα χρειάζεται μια επαλήθευση επιπλέον. Το 50% είναι πολύ λίγο.

 

Και η ψυχανάλυση; Αν είναι δυνατόν, όνειδος για τα χρηστά ήθη!. Η ψυχανάλυση μιλά για να άρει τις μεγάλες συγκινήσεις, να άρει τις ψευδαισθήσεις: Όχι! Θα ήταν πολύ ωραίο, αλλά όχι, δεν θα γίνει, υπάρχει ένα επέκεινα, υπάρχει η απόλαυση. - Και τα καλά νέα; Οι υποσχέσεις; - Είναι επόμενο. Πρέπει να κρατηθεί ένα επίπεδο καλών νέων! Τα καλά νέα είναι το όπιο του λαού, τελικά. - Και εσείς πως το γνωρίζετε; Πως ξέρετε τί θα έχει ανακαλυφθεί σε 50 χρόνια; - Μα δεν έχει σημασία εφόσον τελικά ο άνθρωπος είναι ποτισμένος με αυτό το μικρόβιο που λέγεται λόγος -  Περιμένω την ανακάλυψη. - Όχι, έχετε ευθύνη! Έχετε ευθύνη και έχετε και επίδραση στη ζωή σας. - Τί θέλεις να με κάνεις να πιστέψω; Πώς να πιστέψω; Η επιστήμη: η νέα εξουσία, η απόλυτη αλήθεια, η τέλεια απονομή δικαιοσύνης. Αυτή ξέρει, αυτή θα δώσει τη λύση. Όχι, τα αίτια είναι φυσικά. Είναι πέρα από το πεδίο δράσης μου. Δεν θέλω να ξέρω τίποτα γι’αυτό. Υπόκειμαι σε φυσικούς νόμους! Και τί θα κερδίσω, ποιό το όφελος; Όταν δεν περιμένεις από τους άλλους, από τον επιστημονικό, από το νομικό, τον κοινωνικό Άλλο: Τί μπορεί να υποσχεθεί εν τέλει η ψυχανάλυση; -

 

Το ενδεχόμενο της ελευθερίας!  

 

 

 

 

[1] J.Lacan, “A l ‘Ecole belge da psychanalyse”, Quattro 5, p20.